عراق، کشوری که دهه‌ها به عنوان نماد وابستگی به سوخت‌های فسیلی شناخته می‌شد، امروز در آستانه تحولی تاریخی در حوزه انرژی قرار دارد. با وجودی که بیش از ۹۸ درصد از ترکیب انرژی این کشور را نفت و گاز تشکیل می‌دهد، نشانه‌های امیدوارکننده‌ای از حرکت به سمت انرژی‌های تجدیدپذیر در سیاست‌گذاری‌های اخیر مشاهده می‌شود. این گذار انرژی برای عراق نه یک انتخاب، بلکه ضرورتی انکارناپذیر برای بقای اقتصادی و زیست‌محیطی این کشور محسوب می‌شود.

وضعیت کنونی انرژی در عراق؛ چالش‌ها و فرصت‌ها
عراق با چالش‌های متعددی در حوزه انرژی روبرو است. این کشور با وجود برخورداری از منابع عظیم نفتی، با معضلات جدی مانند نوسانات شدید بازار جهانی نفت، بحران‌های زیست‌محیطی، خاموشی‌های مکرر و اتلاف بیش از نیمی از کل انرژی تولیدی به دلیل ناکارآمدی در تولید، انتقال و توزیع مواجه است. در حال حاضر ظرفیت نصب‌شده انرژی‌های تجدیدپذیر در عراق تنها ۱۵۹۸ مگاوات است که کمتر از ۵ درصد از کل ظرفیت نصب‌شده و کمتر از ۲ درصد از انرژی تولیدی را شامل می‌شود.

پتانسیل‌های خفته در انرژی‌های تجدیدپذیر
این در حالی است که عراق از پتانسیل‌های فوق‌العاده‌ای در زمینه انرژی‌های تجدیدپذیر برخوردار است. میزان تابش خورشیدی در این کشور به بیش از ۲۰۰۰ کیلووات ساعت در مترمربع در سال می‌رسد که از بالاترین سطوح تابش در جهان محسوب می‌شود. همچنین وجود مناطق بادخیز متعدد در استان‌هایی مانند میسان و الشهابی، فرصت‌های بی‌نظیری برای توسعه انرژی بادی فراهم کرده است.

شروع فصل جدید در سیاست‌گذاری انرژی
طی سال گذشته نشانه‌های جدی از آغاز یک فصل جدید در سیاست انرژی عراق به چشم می‌خورد. این کشور موفق به امضای چند قرارداد بزرگ سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی خورشیدی شده است. از جمله این قراردادها می‌توان به توافق با شرکت فرانسوی توتال انرژیز برای احداث یک نیروگاه ۱۰۰۰ مگاواتی، قرارداد ۵۲۵ مگاواتی با شرکت عراقی البیلال و نیز توافق در شرف نهایی شدن با شرکت مصدار امارات برای ساخت پروژه‌ای دیگر به ظرفیت ۱۰۰۰ مگاوات اشاره کرد.

موانع پیش روی توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر
با وجود این پیشرفت‌ها، موانع متعددی بر سر راه توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر در عراق وجود دارد. فقدان قانون جامع انرژی‌های تجدیدپذیر، فرآیندهای پیچیده و زمان‌بر اداری، یارانه‌های سنگین برق که سودآوری پروژه‌های تجدیدپذیر را کاهش می‌دهد، و عدم دسترسی به ابزارهای مالی گسترده از جمله موانع ساختاری مهم در این مسیر هستند. همچنین شبکه برق عراق به شدت فرسوده است و آمادگی لازم برای ادغام گسترده منابع تجدیدپذیر را ندارد.

راهکارهای اساسی برای تسریع گذار انرژی
برای شتاب بخشیدن به این گذار، اجرای راهکارهای اساسی ضروری است. ایجاد یک نهاد متمرکز برای هدایت سیاست‌های انرژی‌های تجدیدپذیر و تدوین قانون مشخص با ارائه مشوق‌های مالیاتی، تعرفه‌های خرید تضمینی، قراردادهای بلندمدت خرید برق و تسهیل دسترسی به تأمین مالی سبز از جمله این راهکارهاست. همزمان، تعیین اهداف سالانه توسعه انرژی‌های پاک در راستای تعهدات اقلیمی عراق می‌تواند افق روشنی برای سرمایه‌گذاران ترسیم کند.

آینده انرژی عراق؛ چشماندازها و فرصت‌ها
گذار به انرژی‌های تجدیدپذیر برای عراق فقط یک انتخاب زیست‌محیطی نیست، بلکه یک ضرورت اقتصادی و راهبردی است. چنین گذاری می‌تواند امنیت انرژی را بهبود بخشد، هزینه‌های تولید را کاهش دهد، منابع نفت و گاز را برای صادرات آزاد سازد و در نهایت با ایجاد اشتغال در صنایع نوظهور و زنجیره‌های تأمین محلی، مسیر تازه‌ای برای تنوع‌بخشی به اقتصاد ملی ترسیم کند. اگرچه راه پیش رو پرچالش است، اما اجرای قاطعانه اصلاحات سیاستی می‌تواند عراق را به یکی از پیشگامان گذار انرژی در منطقه تبدیل کند.

منبع:

https://www.irena.org/Publications/2025/Jul/Energy-Transition-Assessment-Iraq