ناترازی برق به معنای عدم تعادل بین عرضه و تقاضای انرژی الکتریکی است که منجر به قطع برق برنامه‌ریزی شده یا غیرمنتظره می‌شود. این مشکل در برخی کشورها مانند ایران به دلیل افزایش مصرف، کمبود سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها، و تحریم‌ها تشدید شده است. در مقابل، کشورهای بدون این مشکل، با مدیریت هوشمند شبکه، تنوع منابع انرژی، و فناوری‌های نوین، این چالش را کاهش داده‌اند.
این مقاله کوتاه به بررسی کشورهایی با مشکل ناترازی برق (مانند ایران، عراق، پاکستان، و آفریقای جنوبی) و کشورهای بدون این مشکل (مانند آلمان، فرانسه، و نروژ) می‌پردازد. همچنین، منابع تأمین برق در کشورهای یاد شده را تحلیل می‌کند.
کشورهای با مشکل ناترازی برق:
1. ایران
ایران با وجود داشتن ذخایر عظیم گاز و نفت، به دلیل تحریم‌ها، فرسودگی نیروگاه‌ها، با خاموشی‌های مکرر مواجه است.
مصرف بالای برق: ایران یکی از پرمصرف‌ترین کشورهای جهان در بخش خانگی است (سرانه مصرف 3 برابر میانگین جهانی).
وابستگی به گاز: بیش از 80% برق ایران از گاز طبیعی تأمین می‌شود که در تابستان با کمبود گاز مواجه می‌شود.
کمبود نیروگاه‌های تجدیدپذیر: کمتر از 1 درصد برق ایران از منابع تجدیدپذیر تأمین می‌شود.
شکل زیر میزان تولید انرژی در ایران را در سال 2022 نشان می دهد. همانطور که مشخص است گاز طبیعی بیشترین سهم را در تولید برق دارد.
همچنین مصرف برق تولید شده در بخش‌های مختلف به شرح نمودار زیر است:
بخش خانگی بیشترین مصرف انرژی را دارد. بعد از آن صنعت و حمل و نقل در مرتبه سوم قرار دارد.
2. پاکستان
پاکستان با کمبود شدید برق و خاموشی‌های روزانه 8-12 ساعته در برخی مناطق روبروست.
رشد جمعیت و تقاضای فزاینده
وابستگی به سوخت‌های فسیلی وارداتی
3. آفریقای جنوبی
شرکت دولتی Eskom به دلیل فرسودگی نیروگاه‌های زغال‌سنگ، قادر به تأمین پایدار برق نیست و خاموشی‌های برنامه‌ریزی شده (Load Shedding) اعمال می‌کند.
کشورهای بدون مشکل ناترازی برق:
1. آلمان
آلمان با وجود تعطیلی نیروگاه‌های هسته‌ای و زغال‌سنگ، به لطف انرژی‌های تجدیدپذیر (50% سهم برق در 2023) و شبکه‌های هوشمند، ناترازی برق ندارد.
2. فرانسه
فرانسه 70% برق خود را از انرژی هسته‌ای تأمین می‌کند که پایدار و کم‌کربن است.
3. نروژ
نروژ 98% برق خود را از نیروگاه‌های آبی تأمین می‌کند و حتی به کشورهای دیگر صادرات دارد.
منابع تأمین برق در کشورهای بدون مشکل ناترازی
کشورهای توسعه‌یافته عمدتاً از ترکیبی از منابع انرژی استفاده می‌کنند:
کشور | منابع اصلی برق | سهم تجدیدپذیرها |
|---|---|---|
آلمان | باد، خورشید، گاز | 50% |
فرانسه | هسته‌ای، آبی | 25% (تجدیدپذیر) |
نروژ | آبی | 98% |
آمریکا | گاز (40%)، زغال‌سنگ (20%)، تجدیدپذیر (20%) | 20% |
راهکارهای کاهش ناترازی برق
افزایش سهم انرژی‌های تجدیدپذیر (باد، خورشید، برق‌آبی)
بهبود مدیریت تقاضا (تعرفه‌گذاری هوشمند، کاهش مصرف خانگی)
سرمایه‌گذاری در شبکه‌های هوشمند (Smart Grid)
توسعه نیروگاه‌های پراکنده (Distributed Generation)
نتیجه‌گیری
ایران و برخی کشورهای در حال توسعه به دلیل وابستگی به سوخت‌های فسیلی، فرسودگی زیرساخت‌ها، و رشد بالای مصرف، با ناترازی برق دست‌و‌پنجه نرم می‌کنند. در مقابل، کشورهای پیشرفته با تنوع بخشی به منابع انرژی، استفاده از فناوری‌های نوین، و مدیریت کارآمد شبکه، این چالش را حل کرده‌اند. توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر و بهینه‌سازی مصرف، کلید حل مشکل ناترازی برق در ایران است.
مراجع:
https://www.iea.org/countries/Iran/energy-mix
http://file:///home/icrc/Downloads/0124_ISE_e_PR_electricity_2023_final.pdf
